Spór o tolerancję

Czy są wartości ważniejsze od tolerancji?

Kwestia sporna dotyczy miejsca tolerancji wśród wartości, jakimi należy się kierować w życiu, miejsca tolerancji jako postawy wśród innych postaw.

Kwestię sporną można wyrazić inaczej w postaci takich pytań: Jak tolerancja ma się np. do szacunku dla innych, cierpliwości, sprawiedliwości, roztropności, łagodności, męstwa? Jak ma się do takich wartości jak miłość bliźniego czy miłość nieprzyjaciół? Czy tolerancja jest najważniejszą wartością, jaka należy się kierować w życiu? Czy też może jest jedną z wielu wartości, ale nie najważniejszą?

Z tak rozumianą kwestią sporną związana jest pewna trudność, której źródłem jest nadawanie temu słowu różnych znaczeń. Tu pozostaniemy przy tolerancji rozumianej jako pewnego rodzaju łagodności i braku agresji wobec innych osób, różniących się od nas, w jakimś aspekcie innych.

Kliknij na jedną z odpowiedzi poniżej by wyświetlić argumenty i kontrargumenty

Tak! Istnieją wartości ważniejsze od tolerancji

Nie! Tolerancja jest wartością najważniejszą

Tak! Istnieją wartości ważniejsze od tolerancji

Opis stanowiska

Tolerancja jest ważną wartością (postawą) wskazującą właściwe postępowanie w życiu, ale istnieją wartości od niej ważniejsze. Tolerancja ma charakter pomocniczy. Ona tylko precyzuje i konkretyzuje pewne idee i wskazania, które są związane z wartościami mającymi dużo szerszy zakres znaczeniowy.

Argumenty Rozwiń

Kontrargumenty Rozwiń

Argumenty

Z większego znaczenia innych wartości

Szacunek wzajemny, uczciwość, dobroć, sprawiedliwość, odpowiedzialność, gotowość do pomocy, współczucie i łagodność – te wszystkie wartości czy postawy są ważniejsze dla życia w społeczeństwie od tolerancji. Tolerancja się w nich mieści, jest tylko ich fragmentem. Bez tych wartości tolerancja staje się czymś oderwanym od swego kontekstu i traci właściwe sobie proporcje.

R. Legutko formułuje ten argument w następujący sposób: „Czy (...) istniej coś specyficznego w pojęciu i zjawisku tolerancji, co odróżnia je od innych ewidentnie pokrewnych, a wyraźniejszych i bardziej intuicyjnych pojęć, jak choćby dobroć i altruizm? Co zostanie z tolerancji, jeśli pozbawimy ją taktu i sprawiedliwości, współczucia i łagodności, wspaniałomyślności i dobrego wychowania, wiedzy i ciekawości świata, egoizmu i instynktu samozachowawczego, hipokryzji i innych wad, które bywają publicznymi cnotami. Czy musimy odwoływać się do tolerancji, jeśli dysponujemy większością powyższych cech, a także co zyskujemy, gdy to czynimy? Prawdopodobna odpowiedź na niektóre z tych pytań brzmiałyby: tolerancja – niezależnie od jej dokładnego sensu – wyrasta z wszystkich wymienionych cnót, wad, instynktów, nawyków i obyczajów, natomiast bez nich, bądź w opozycji do nich (...) jest pusta i pozbawiona znaczenia. (...) Krzewienie tolerancji bez miłości, sprawiedliwości, poczucia praworządności, poczucia własnego interesu, miłosierdzia, hipokryzji itd. to jak krzewienie odwagi bez stosownego kształtowania charakteru i umysłu (...)”.

R. Legutko, Etyka absolutna i społeczeństwo otwarte, Kraków 1994, s. 158 - 159

Kontrargumenty

Z tolerancji jako jedynej drogi do pokoju społecznego

Jedyną drogą do zgodnego życia w społeczeństwie tworzonym przez ludzi różnych kultur jest tolerancja. Bez tolerancji będą narastały w społeczeństwie agresja, przemoc, prześladowania. Dlatego tolerancja jest najważniejsza.

Z tolerancji jako jedynego sposobu uznania, że każdy człowiek ma wartość

Każdy z nas jest inny, na sposób oryginalny. I każdy z nas ma wartość, którą trzeba uznać. Jedynym sposobem tego uznania jest tolerancja.

Argumenty

Z tradycji greckiej

Cywilizacja europejska, zwana inaczej łacińską, oparta jest między innymi na dorobku filozofii starożytnej Grecji (Sokrates, Platon, Arystoteles). Wedle tej filozofii człowiek powinien posiadać pewne cnoty czyli sprawności moralne – sprawności w podejmowaniu dobrych decyzji. Najważniejsze z tych sprawności to sprawiedliwość, roztropność, umiarkowanie i męstwo. W kulturze europejskiej nazwano te sprawności kardynalnymi, czyli głównymi.

Dzisiaj powszechnie używane są inne określenia takie jak wartość czy postawa. Nie oddają one dokładnie treści słowa „cnota”, mają charakter bliskoznaczny.

W tym zestawie cnót kardynalnych, czyli najważniejszych, nie ma tolerancji.

Kontrargumenty

Z braku znaczenia tradycji patriarchalnych

Europejska tradycja filozoficzna była patriarchalna i podtrzymywała przez wieki dyskryminację kobiet. Dlatego dzisiaj ta tradycja nie ma już znaczenia.

Ze zmiany kontekstu życia

Żyjemy w społeczeństwie wśród ludzi różnych kultur i religii. Kiedyś społeczeństwa były jednorodne – i tolerancja nie była aż tak potrzeba. Dzisiaj jest zupełnie inaczej. Istnieje różnorodność kulturowa i tolerancja jest kluczem do dobrego wspólnego życia.

Argumenty

Z tradycji rzymskiej

Cywilizacja europejska, zwana inaczej łacińską, oparta jest między innymi na tradycji starożytnego Rzymu. Tam kluczową cnotą (sprawnością moralną) były męstwo i honor – w życiu należało się kierować przede wszystkim tymi wartościami.

Kontrargumenty

Z braku znaczenia dawnych, patriarchalnych tradycji

Męstwo i honor były ważne w społeczeństwach patriarchalnych, którymi rządzili mężczyźni i które ciągle toczyły wojny. Dzisiaj liczą się w życiu inne postawy. Dzisiaj, w demokratycznym społeczeństwie obejmującym ludzi różnych kultur ważniejsza jest tolerancja niż męstwo.

Argumenty

Z tradycji chrześcijańskiej

Cywilizacja europejska, zwana inaczej łacińską, oparta jest między innymi na tradycji chrześcijańskiej.

Chrześcijaństwo przyjęło tradycję grecką i w swej nauce mocno akcentowało także cnoty kardynalne czyli sprawiedliwość, roztropność, umiarkowanie i męstwo. Ale w centrum postawiło miłość do innych rozumianą jako ugruntowana postawa czynienia wobec innych dobra – nawet wobec nieprzyjaciół i wrogów. Kluczową cnotą (sprawnością moralną) w odniesieniu do innych ludzi jest tu „miłość bliźniego” rozumiana także jako „miłość nieprzyjaciół”. Tolerancja to tylko pewien rodzaj miłości bliźniego.

Kontrargumenty

Z braku znaczenia tradycji chrześcijańskiej

Tradycja chrześcijańska nie ma dzisiaj znaczenia w budowaniu nowoczesnego społeczeństwa. Trzeba budować je na innych podstawach – takich jak tolerancja. A idee popularne w średniowieczu nie powinny mieć już znaczenia w przestrzeni publicznej, nie powinny mieć wpływu na główny nurt wydarzeń.

Nie! Tolerancja jest wartością najważniejszą

Opis stanowiska

Tolerancja jest najważniejszą z wartości. Ma charakter nadrzędny. Człowiek powinien być przede wszystkim tolerancyjny. Inne wartości i postawy mają drugorzędne znaczenie.

Tak to stanowisko opisuje R. Legutko:

„We współczesnym folklorze politycznym tolerancja uzyskała rangę bliską świętości. Nie narażając się na zarzut przesady można powiedzieć, iż triumf światopoglądu liberalnego uczynił z tego pojęcia ostateczny i jedyny powszechnie akceptowany probierz moralności. W każdym razie żadna inna kategoria – ani sprawiedliwość, ani równość, ani wolność – nie ma za sobą tak szerokiego poparcia w obyczajach i języku politycznym świata zachodniego. Formuła wypowiedziana (...) przez radykalnego filozofa Roberta Paula Wolffa nie wydaje się zatem brzmieć dziś szczególnie kontrowersyjnie: tak jak podstawową wartością monarchii jest lojalność, a podstawową wartość a dyktatury wojskowej jest honor, tak podstawową wartością nowożytnej demokracji pluralistycznej jest tolerancja. (...) niemal wszystkie zachowania ludzkie są dopuszczalne, o ile towarzyszy im tolerancja; nietolerancji zaś (...) winniśmy się bać bardziej niż innych tradycyjnych wad i grzechów, bardziej niż chciwości, nielojalności, nieuczciwości, rozwiązłości i bluźnierstwa”.

R. Legutko, Etyka absolutna i społeczeństwo otwarte, Kraków 1994, s. 155

Argumenty Rozwiń

Kontrargumenty Rozwiń

Argumenty

Z jedynej drogi do pokoju w różnorodnym społeczeństwie

W społeczeństwach w przeszłości bywały między ludźmi wielkie różnice kulturowe i religijne. Jeśli tam tolerancja nie była uznana za najważniejszą z postaw to ludzie wszczynali wojny, wybuchały konflikty, dochodziło do zbrodni. Tam zaś, gdzie ceniono tolerancję był pokój społeczny – np. w Rzeczpospolitej Obojga Narodów za czasów ostatnich Jagiellonów i pierwszych królów elekcyjnych.

Dzisiaj wszyscy w świecie Zachodu żyjemy w różnorodnych kulturowo społeczeństwach. Powszechne uznanie, że postawa tolerancji jest najważniejsza jest kluczowym warunkiem społecznego pokoju.

Kontrargumenty

Z większego znaczenia innych postaw dla pokoju społecznego

Dla pokoju społecznego większe znaczenie niż tolerancja mają takie postawy jako szacunek dla innych ludzi, dobroć, miłość społeczna, sprawiedliwość, solidarność, gotowość do pomocy, szacunek dla dobra wspólnego.

Argumenty

Ze współczesnej kultury zbudowanej na tolerancji

Tolerancja jest centralną wartością we współczesnej kulturze medialnej. Taki jest przekaz wielu współczesnych autorytetów. Takie jest przesłanie licznych kampanii społecznych. Taka jest deklaracja wartości wielu instytucji, firm i organizacji.

Kontrargumenty

Z braku uargumentowania często powtarzanej tezy

Teza, że tolerancja jest ważniejsza od innych wartości (postaw) jest często powtarzana, ale nie jest argumentowana. Jest to powtarzanie bez uzasadnienia. Samo powtarzanie, choć sugestywne, nie jest tym samym co argumentowanie. We współczesnej kulturze medialnej brak jest jasnych i mocnych argumentów, że tolerancja jest ważniejsza np. od szacunku dla innych.

Argumenty

Z alternatywy: albo tolerancja albo totalitaryzm (faszyzm)

Jeśli tolerancja przestanie być uznawana za najważniejsza z wartości to wtedy będziemy mieli do czynienia z totalitaryzmem (faszyzmem).

Kontrargumenty

Z fałszywej alternatywy

Tak postawiona alternatywa jest fałszywa. Dla powstrzymania tendencji totalitarnych w różnych państwach znaczenie ma szacunek dla innych, przywiązanie do prawdy, sprawiedliwość, osobiste męstwo i asertywność czyli gotowość do obrony własnych praw. Tolerancja nie stanowi żadnej zapory przed totalitarnymi działaniami władz państwowych.