Czy tolerancja to cierpliwe znoszenie tego, z czym się nie zgadzam?

Każdy ma swoją prawdę. Nie istnieje coś takiego, jak prawda obiektywna, prawda dla wszystkich.

Przekonanie, że istnieje tzw. prawda obiektywna, że jest ona niezależna od człowieka, że dotyczy wszystkich – to źródło przemocy, wykluczenia, dyskryminacji i nietolerancji. Prowadzi do oceniania jednych kultur jako lepszych od innych. A taka ocena jest przejawem nietolerancji. Od idei prawdy obiektywnej prowadzi też prosta droga do prześladowań, agresji, konfliktów i wojen.

Tolerancja jest tylko wtedy, gdy odrzuci się ideę istnienia prawdy obiektywnej. Wszyscy, którzy taką ideę na temat prawdy posiadają są wrogami tolerancji. Aby tolerancja mogła rozkwitnąć, trzeba ograniczyć do minimum wpływ „fanatyków prawdy” na życie społeczne.

Nikt nie ma prawa narzucać innym swoich poglądów na temat dobra i zła. Każdy to określa sam dla siebie.

Ludzie, którzy próbują innym mówić, co jest dobre, a co jest złe to nietolerancyjni fanatycy.

Trzeba odrzucić dotychczasowe rozumienie tolerancji, bo nie odpowiada już ono postępowi i obecnemu stanowi społeczeństwa. Nowym czasom musi odpowiadać nowe rozumienie tolerancji.

Tolerancja rozumiana jako szacunek dla ideałów innych ludzi, i to bez względu na to, jakie one są, oznacza rezygnację z obrony własnych poglądów i wyrzeczenie się własnej tożsamości.

Tak rozumiana tolerancja to zakaz „mocnej autoidentyfikacji”, to zniesienie „mocnych tożsamości” i „mocnych światopoglądów”. Jednak „gdy zniesiemy mocne tożsamości i mocną myśl, tolerancja przestanie być potrzebna, ponieważ pierwotny problem, dla którego powstała, nie będzie już istniał”.

R. Legutko, Etyka absolutna i społeczeństwo otwarte, Kraków 1994, s. 178

Szanować należy każdego człowieka, ale nie oznacza to szacunku dla jego poglądów, które mogą być błędne, mogą prowadzić do zła i ludzkiej krzywdy. Poglądy nie powinny być przedmiotem szacunku. Poglądy powinny być przedmiotem analizy i oceny pod kątem prawdy. Szanować należy ludzi, a z ich poglądy czy ideały można krytycznie oceniać.

Jeśli należy szanować ideały innych ludzi jak swoje własne, to należy tak czynić także wobec ideałów np. rasistowskich, wedle których ludzie innych narodów czy ras z samego tego faktu są gorsi od innych. Taka postawa to wyraz intelektualnej bezradności i zgoda na ewidentne sprzeczności.

Rezygnacja z krytycznej oceny poglądów i zachowań innych osób to intelektualna kapitulacja i rezygnacja z myślenia. To zgoda z góry na wszystko, co zaproponują inni – z obawy, że sprzeciw okaże się nietolerancją.

Tolerancja rozumiana jako rezygnacja z krytycznej oceny cudzych poglądów oznacza brak asertywności, brak obrony własnych poglądów. Z jednego przeciwieństwa wpada się w drugie – chcąc uniknąć postawy agresywnej wpada się w uległość. Jednak ani agresja ani uległość nie są właściwymi postawami wobec innych. Tą właściwą postawą jest asertywność czyli pewność siebie i spokojna obrona swojego zdania przy zachowaniu szacunku dla drugiej osoby. Postawę tę można też nazwać umiejętnością „różnienia się pięknie i mocno” (Norwid).

Idea szacunku dla wszystkich ideałów innych ludzi okazuje się niemożliwa do realizacji, bo ideały innych ludzi są sprzeczne.

Okazuje się też, że w imię tolerancji pewne idee należy popierać, a inne zwalczać. Zwalczać można to wszystko, co nietolerancyjne. I to w imię tolerancji. Jest to sprzeczne logicznie.

Brak tolerancji dla wrogów tolerancji w imię tolerancji – to oznacza, że tolerancja jest tu rozumiana selektywnie. Przestaje być postawą uniwersalną, postawą, jaką trzeba okazywać wobec wszystkich ludzi. Zaczyna być postawą „ze wskazaniem” – tych ludzi należy tolerować, a tych tolerować nie należy. Tolerancja staje się tu programem popierania jednych grup społecznych i zwalczania innych grup społecznych. Niby wszyscy są równi i powinni mieć równe prawo do tolerancji, ale okazuje się, że niektórzy są „równiejsi” i mają większe prawo do „bycia tolerowanymi” niż inni.