Zajęcia poświęcone tematyce sporów kulturowych mogą rodzić różnego rodzaju trudności. Jedną z nich może być to, że nauczyciel może mieć przeciwne stanowisko niż uczniowie. Dyskusja na temat tych stanowisk może łatwo doprowadzić do emocjonalnej kłótni, do narastania barier między nauczycielem a uczniami.
W poszukiwaniu optymalnego modelu metodyki prowadzenia tego typu potencjalnie konfliktowych zajęć inspiracje można czerpać z „negocjacyjnego jujitsu”. Pojęcie to pojawiło się w publikacji Dochodząc do TAK. Negocjowanie bez poddawania się autorstwa R. Fisher`a i W. Ury`ego (Warszawa 1991). Oznacza ono takie postępowanie w trakcie trudnych negocjacji, które byłoby pewną analogią do wschodniej sztuki walki jaką jest jujitsu.
Popatrzmy zatem najpierw na jujitsu jako sztukę walki, potem na to jak rozumieją „negocjacyjne jujitsu” wspomniani wyżej autorzy, aby na koniec wskazać kilka inspiracji dotyczących metodycznego jujitsu podczas zajęć na temat sporów kulturowych.
Jujitsu
Jujitsu to wschodnia sztuka walki, która polega na uniku, na rezygnacji z bezpośredniego ataku na przeciwnika i na zastosowaniu wobec niego pewnych elementów łagodności, miękkości, ustępliwości. Chodzi o to, aby przez to swoiste wycofanie się, usunięcie z linii ataku, wykorzystać siłę i dynamikę drugiej strony dla osiągnięcia swoich celów.
Negocjacyjne jujitsu
Negocjacyjne jujitsu to zastosowanie idei swoistego uniku podczas rozmów, w których dwie strony mają przeciwne stanowiska. Polega to na rezygnacji z ataku na stanowisko przeciwnej strony i wykorzystaniu jej siły i dynamiki do poszukiwania takich rozwiązań konfliktu, które opierają się o obiektywne kryteria i o zasady. R. Fisher, W. Ury dają w tym względzie następujące wskazówki:
- Jeśli druga strona ogłasza twarde stanowisko, może cię to skusić, aby je krytykować i odrzucić. Jeśli oni krytykują twoją propozycję, to kuszące może być okopanie się i obrona. Jeśli oni atakują ciebie to kusząca może być obrona i kontratak.
- Obrona twojej pozycji zamyka jedynie ciebie. A obrona siebie samego kieruje negocjacje na ślepy tor starcia osobowości. Znajdziesz się w błędnym kole ataku i obrony, zmarnujesz mnóstwo czasu i energii w bezużytecznej przepychance okopania się i obrony.
- Gdy oni atakują twoje pomysły, nie broń ich. Gdy oni atakują ciebie, nie kontratakuj. Przerwij błędne koło, odmawiając reakcji.
- Zamiast odepchnąć, usuń się z kierunku ich ataku i skieruj go na problem. Podobnie jak we wschodnich sztukach walki – judo i jujitsu – unikaj przeciwstawienia własnej siły bezpośrednio ich sile. Zamiast tego użyj swoich umiejętności, żeby zrobić unik i skieruj ich siłę w pożądanym przez ciebie kierunku. Zamiast przeciwstawiać się ich sile, skieruj ją na poszukiwanie interesów, opracowywanie obustronnie korzystnych możliwości i poszukiwanie obiektywnych kryteriów.
- Jak działa w praktyce negocjacyjne jujitsu? jak możesz usunąć się z kierunku ataku i skierować go na problem? Zazwyczaj ich atak składać się będzie z trzech manewrów: gwałtownego domagania się uznania ich stanowiska, atakowania twoich pomysłów i atakowania twojej osoby. (…) Gdy druga strona określa swoje stanowisko, nie akceptuj go ani nie odrzucaj. Traktuj je jako jeden z możliwych wariantów. Szukaj interesów leżących u jego podstaw, określ zasady, które odzwierciedla. Pomyśl, jak można by je udoskonalić. (…) Wyszukaj i przedyskutuj zasady leżące u podstaw stanowiska drugiej strony. (…) Rozważ z nimi konsekwencje hipotetycznej możliwości przyjęcia ich stanowiska. (…) Nie broń swoich pomysłów, zaproś do krytyki i rady. (…) zapytaj, co jest w nim złego? Zadawaj pytania i czekaj. (…) nie zdejmuj ich z „haczyka”, przechodząc do kolejnego pytania czy dodając jakiś własny komentarz.
R. Fisher, W. Ury, Dochodząc do TAK. Negocjowanie bez poddawania się, Warszawa 1991, s. 134-140.
Metodyczne jujitsu
Na zasadzie analogii zalecenia te można odnieść do zajęć, podczas których może dojść do znaczącej różnicy zdań między nauczycielem a uczniami. Można tu wskazać takie zalecenia metodyczne dla nauczyciela:
- Zrób unik - na pewien czas usuń się na bok i poczekaj z prezentowaniem swojego zdania
- Stwórz uczniom przestrzeń do samodzielnych poszukiwań i wyrażania swojego zdania
- Skieruj ich uwagę na poszukiwanie obiektywnych kryteriów w ocenie danej tematyki
- Tak zorganizuj pracę, aby uczniowie skoncentrowali się na analizie tematu, a nie na polemikach z Tobą
- Nie krytykuj stanowiska uczniów, z którym się nie zgadzasz, nie podważaj ich argumentów, ale stawiaj uczniom pytania i proś ich o uzasadnienie swoich poglądów
- Kiedy uczniowie zadadzą Ci pytanie, co sądzisz na jakiś temat – odpowiedz pytaniem: a co wy o tym sądzicie?
- Kiedy już zaprezentujesz swoje zdanie, a uczniowie je skrytykują, to go nie broń – pytaj ich o uzasadnienie
